Høvelbenk / billedskjærerbenk

Neste student ut med registrering av høvelbenk er Trine Guribye. Tekst og bilete er henta frå hennes post: https://tradisjonshandverk.com/2020/09/02/hovelbenk-billedskjaererbenk/ på bloggen til studentane på tradisjonelt bygghandverk på NTNU.

Høvelbenken står på magasin hos Norsk Folkemuseum, og er beskrevet som en billedskjærer benk. Den kommer fra Oslo. Benken er ca. 96 cm høy, så at den kan ha vært brukt til billedskjæring eller anna detalj-arbeid som krever mer nøyaktighet enn kraft, gir mening.

Benkeplaten er er ca. 51 cm bred og 1,47 m. lang (mål uten tanger med treskruer) dette gir en bred og god flate og arbeide på. Materialene brukt i benkeplaten er eik og bjørk. Rammeverket til høvelbenkplaten er stort sett tappet og sinket sammen. Det er og brukt tre metallbolter i benken samt noe rettspora skruer. Begge tangene har dreide tre-skruer av bjørk med gjenger.

Høvelbenkens underdel består av et lite tappet og sinket skapskrog med fyllingsdører. Topplistene som bærer benkeplaten har og et not-spor som tilsier at benken kan ha hatt en skuff.

Teknisk tegning

Denne benken er en museumsgjenstand, jeg har ikke hatt muligheten til å ta fra hverandre og se på konstruksjons-deler som tapper ol. Har bare tegna det jeg har sett, fra «utsiden».

Jeg ville dokumentere denne benken gjennom en teknisk tegning da det er enkelt å hente ut alle mål en skulle trenge, om en skulle kopiert benken. I denne versjonen har jeg kun satt på noen utvalgte mål.

Skapet under benken

Skapet under benkeplata består av et lite sinka skrog som er 98 cm bredt, 69 cm høyt og 36 cm bredt.  Skroget står på fotlister. Benkeplata ligger på lister der det er høvlet til et not-spor til en eventuell, skuff som mangler. 

Skapdørene er to klassiske fyllingsdører (nr. 1 på tegning). Jeg kan ikke demontere skapet og vet derfor ikke hvordan skjulte tapper og andre sammenføyninger ser ut. Baksiden av skapet er for seg gjort (nr. 3 i tegning) Består av en ramme som er åpen nederst slik at en kan feste rammen med not-spor for så å tilpasse fyllingen og skyve den inn til slutt. Den er festet med spiker. Skapet er laget av  fin tett og rettvokst furu.

Jeg lurer veldig på hvordan topplistene er festet til skroget. Dette er en litt rar konstruksjon da en høvelbenk bør være stabil sideveis. Selve skapet er lagd veldig sånn snekker-messig riktig og er relativt for seg gjort. Noe som gjør det hele litt mystisk. Ser jo på det som mest sannsynlig at listene er festet med rundtapper ned i skrog. Uansett dette kan igjen peke på at benken er blitt brukt til litt sånn stille og rolig detaljarbeid.

Profiler

Det er en del profiler både på benkeplate og skap.

Nr. 1 profil på fremsiden av den midterste veggen i skroget.

Nr. 2 profil på sidevegg i skroget.

Nr. 3 profil på ramme i dør.

Nr. 4 profil på baktang på høvelbenk.

Nr. 5 profil på fremtang på høvelbenk

Nr. 6 profil på fotlist

Nr.7 profil på list under høvelbenk-platen

Profil 4,6 og 7 har en karniss profil. Rammen i døren har en hulkil med en platte. Profilene på skroget er kvartstaff. Profilen på fotlistene kan minne litt om profilen på en taklist, et mulig senario er et snekkeren har hatt en bit av en slik taklist liggende og brukt den som mal før han sveifet ut formen.

Det er kun  profil 1,2 og 3 som er høvlet, resterende er sveifet.

Arbeidsbenk frå båtbyggeri

Snikkaren, tømraren og båtbyggjaren i Noreg har gjort mange like arbeidsoperasjonar og det meste av verktøyet er ganske likt. Likevel er det noko arbeid som er ganske spesialisert for dei enkelte faga. Eg har tidlegare skrive om høvelbenken frå Vasaskipet som eg tolka som arbeidsbenken til snikkaren som dreiv med innreiingsarbeid i skipet. Sjølvsagt kan det godt vere at høvelbenken var brukt i andre delar av båtbygginga også. Kanskje slike høvelbenkar var brukt av fleire ulike handverk på den tida skipet vart bygd? I alle fall, eg har fått inn tips og stoff frå Øyvind Vestad på Romsdalsmuseet om ein arbeidsbenk til ein båtbyggjar. Øyvind har tidlegare tipsa oss om ronghake og høvelbenkar på museet. Tekst og bilete under er av Øyvind Vestad:

I Romsdalsmuseets si nye utstilling er det utstilt ein arbeidsbenk frå Thomas Skevik (1862-1946) sitt båtbyggeri på Hovdenak, Molde kommune. Den blei gitt til museet i 1968 av døtrene hans.

Høvelbenken i utstillinga på museet. Foto: Øyvind Vestad

Fiskerimuseet på innsamlingstur til Hovdenakken. Fiskerimuseet ved Erling Lyngvær og Heramb Aamot (badebukse) henter gjenstander fra Thomas Skjeviks båtbyggeri, Hovdenakken, til Fiskerimuseet på Hjertøya. 1968. Høvelbenken er lagt om bord i motorsnekka.

Benken har ei lengde på 5 meter og ser ut til å vare kappa på lengda for å få den inn i huset der den stod frå 1968-2015. Benken er ein plank i furu med breidde 20 cm, men det har ikkje vore breitt nok så det er påspikra ei lekte i framkant på 32 mm. Tjukkelsen er 5 cm. I eine ende er det ei klauv av bjørk til å kile fast bordet i, og langs langsida er det 4 svingbare klampar med ei lita klauv, til å legge bordet i. På flatsida, omtrent midt ved klauvet er det sauma fast ein lektebit på tvert som mothald. Den har ikkje fotar og sansynlegvis kvilt på veggmonterte knektar. Benken har tydelege slitasjespor av å ha blitt benytta som underlag for boring.

Benken i utstillinga. Foto: Øyvind Vestad

Klauv som framtang på benken. Foto: Øyvind Vestad

Benken i utstillinga. Foto: Øyvind Vestad

Kloss som er vribar for å fungere som understøtting på sida av benken. Foto: Øyvind Vestad

Slitasje på benkeplata. Foto: Øyvind Vestad

 

Høvelbenk med årstal 1844 frå Selbu

Kai Johansen har fått tak nok ein høvelbenk med årstal. Han har skrive om det på bloggen Tradisjonelt bygghandverk. Eg har kopiert hans tekst og bilete under.

Det ble lagt ut to høvelbenker for salg på Finn.no, etter en kort dialog med Roald  kontaktet jeg selger og avtalte å møtes.

Høvelbenken er 2,22 meter lang og har framtang og baktang med skruvar. Foto: Kai Johansen

Benken er ca 3″ tjukk. Foto: Kai Johansen

Framtanga sett frå undersida. Foto: Kai Johansen

Gården disse to benkene kom fra ble satt opp 1840  Grøtem,  evt Myrplassen kan ha vært hovedgårdene denne soknet under.  På meg virket det som om det var en husmannsplass. Det var ingen driftsbygninger der, annet enn små vedskjul på tunet. Siste beboer var Lars Grøtte som var ungkar og samlet på det meste uten å kaste noe. Det var derfor mye husgeråd i dette lille huset. Selger mente at benken måtte ha kommet til gården som medgift en gang, da bumerket som er skjært inn sammen med årstallet ikke tilhører denne gården, men en annen i Selbu. Veldig mye av huskerådet har gårdens bumerke. Bumerket var også skåret inn på den ene langveggen mot veien så alle som passerte kunne se det.

Bumerke og årstal på høvelbenken. Foto: Kai Johansen

Benken er i furu og bjørk, de tekniske målene er lengde 222cm ( 217cm+5 cm baktange), bredde 24cm-40cm ved framtange, tykkelsen på furuplaten er 3″(7,5 cm). Baktangen er 4″ tykk. Det er 17 hull for benkhaken +1 i baktangen. Skruvane er i bjørk og er 2″ i diameter.

Baktanga med skruve. Foto: Kai Johansen

Undersida av baktanga. Foto: Kai Johansen

Framtanga er festa med bolt og jarnband. Foto: Kai Johansen

Benken har ikke føtter, men har vært festet i veggen ved framtangen og muligens stått på en løs bukk lengre frem. Jeg finner  ikke noen spor etter føtter noen steder. Kort enden ved  baktangen på benken er den økset av , og mye av undersiden er bearbeidet med øks, relativt gtrovt bearbeidet, oversiden er høvlet. Sidene har en del vankant.

Haken er påfallende liten  og passer bare i baktanga, de andre hullene er hugd litt større og det er en del store utrivninger på undersiden, dette er gjort sekundært.

Fleire små benkar

Liten høvelbenk frå Tingvoll bygdemuseum med registreringsnummer TB 335. Foto: Roald Renmælmo

Då eg var i Molde og heldt kurs i høvelmaking sist på året i 2014 fekk eg sjå mykje interessant i samlinga på museet. Skottbenkane deira var det fyste eg la merke til og har skrive om på systerbloggen vår: Romsdalsmuseet i verdsklasse med si samling med skottbenkar. Eg har også skrive om korleis nokon har laga kombinert høvel og høvelbenk. I tillegg hadde dei fleire små høvelbenkar i samlinga si som minner veldig om høvelbenken frå Romsdal som Thor Aage har skrive om. I samband med mitt besøk i Molde hadde Marianne Nystad på Tingvoll bygdemuseum, avdeling av Nordmøre museum, tatt med den kombinerte høvelbenken og høvelen slik at eg kunne studere den. Med på lasset var denne vesle høvelbenken med registreringsnummer TB 335 som er ein del av samlinga på Tingvoll bygdemuseum. Benken ser ut til å ha vore brukt til noko av det same arbeidet som den kombinerte høvelen og høvelbenken. Truleg snakkar vi om lagging og forming av stavar. Eg ser for meg at benken kan høve godt til å høvle utvendig runding og innvending utholing i stavar til lagga kjerald.

Bakside av høvelbenken TB 335. Legg merke til at skruven går gjennom ein bit bjørk som er grada inn i endeveden på benkeplata. Undersida har høvla fasar på kantane. Foto: Roald Renmælmo

Høvelbenken har berre ei baktang og med ein hake med to tangar. Foto: Roald Renmælmo

Oppsida av høvelbenken. Foto: Roald Renmælmo

Dei to høvelbenkane frå Tingvoll bygdemuseum. Foto: Roald Renmælmo

Ein av benkane på Romsdalsmuseet har noko som minner om ein benkehake i eitt av hola i benkeplata. Slike manglar på dei andre benkane eg har sett på.

Høvelbenk frå samlinga til Romsdalsmuseet i Molde. Benkehaken i baktanga står fast. Den liknar på nokre større tilsvarande på vanlege høvelbenkar men er veldig liten. Foto: Roald Renmælmo

Undersida av baktanga på benken på Romsdalsmuseet. Foto: Roald Renmælmo

Detalj av benkehake og baktang. Foto: Roald Renmælmo

Den vesle haken kan vere den som har vore brukt som benkehake på denne benken? Eg har likevel litt problem med å sjå for meg korleis han har verka. Foto: Roald Renmælmo

Heilbilete av benken frå Romsdalsmuseet. Foto: Roald Renmælmo

Nok eit heilbilete av benken frå Romsdalsmuseet. Foto: Roald Renmælmo

Kombinert høvelbenk og høvel

På Tingvoll bygdemuseum har dei ein høvelbenk med innebygd høvel på eine sida. Benken har registreringsnummer: TBM.899. Foto: Roald Renmælmo

Vi har tidlegare skrive om fleire små høvelbenkar som har vore nytta til å høvle stav til laggearbeid eller bøkkararbeid, ein frå Romsdal, og ein på Norsk Folkemuseum. Denne benken frå Tingvoll bygdemuseum har nok vore brukt til eit tilsvarande type spesialarbeid.  På digitalt museum er benken registrert som høvelbenk og med følgjande forklaring: «Liten høvelbenk nytta til å høvle bøttestavar. Er ei solid trefjøl som det er lett å flytte, og som kan brukast inne i stua. Plass til høveljern og har ei tretvinge for å feste fjøla som det skal arbeidast med». Han er tydeleg nytta til arbeid med å lage bøttestavar. Den eine delen av høvelbenken stiller seg i rekka med korte benkar utan understell og som er til å spenne fast stav på flasken. På den andre sida er det tappa ut kilegang og sponrom for ei høveltan. Slik kan benken fungere som ein strykbenk som ein høvlar kantane på staven med.

Det at denne benken har høvelstål for å stryke kanten av stavane tyder på at ein skal høvle stavane på flasken når ein spenner dei fast med hakar. Då er det truleg snakk om å høvle runding på utsida av staven og hule ut litt på innsida. På bøtter og stampar med breie stavar blir det fort snakk om ein del ved som skal fjernast. Det er sikkert tidsbesparande å ha høvelbenk og strykbenk i eitt. Ein slepp å flytte seg frå høvelbenken og til høvelen. I tillegg er det vanskeleg å finne gode emne til strykbenk. Om ein då har eit stabilt emne til høvelbenk så kan ein få utnytta dette enda betre ved å også bruke det til strykebenk. Eg fekk høve til å studere og fotografere benken då eg var og heldt kurs i høvelmaking på Romsdalsmuseet mot slutten av 2014.

Heile høvelbenken frå undersida. Foto: Roald Renmælmo

Skruven frå undersida. Foto: Roald Renmælmo

Baktang og hake på høvelbenken. Haken er av den typen som er smidd som ein krampe med to piggar som er slått ned i klossen, ein på kvar side av skruven. Foto: Roald Renmælmo

Baktang med målestokk. Foto: Roald Renmælmo

Baktang med målestokk. Foto: Roald Renmælmo

Oppsida av høvelbenken. Foto: Roald Renmælmo

Høvelbenken frå undersida med høveltann og kile montert. I bakenden er det tatt ut ein fals, truleg for at denne skal stå mot eit bord eller liknande. Foto: Roald Renmælmo

Lengda av benken er ca. 2 alen. Bredda er 8″ og tjukna er 6 cm. Foto: Roald Renmælmo

Der høvelstålet står opp i benkeplata er det felt inn eit stykke med eik for å gjere benken meir slitesterk. Elles er plata av furu. Foto: Roald Renmælmo

Detalj høvelstål. Foto: Roald Renmælmo

Kilen og høvelstålet som står i høvelen i dag er truleg ikkje originalt. Kilen passar dårleg og stålet har for stor runding i egglinja. Foto: Roald Renmælmo

Kilen og høvelstålet. Stålet er stempla med Ward, ein verktøyprodusent i England. Foto: Roald Renmælmo

Baktang frå undersida. Det er eit spor i skruven og så er det slått ned trenaglar som går inn i sporet og sørgjer for at skruven står fast. Foto: Roald Renmælmo

Grov planke som høvelbenk

Ein planke som er 3-4″ tjukk og 30-40 cm brei kan lett gjerast til ein praktisk høvelbenk. Planken blir så tung i seg sjølv at han kan lett bli stødig. Han er så tjukk at han vert stiv nok til å ikkje svikte for mykje under høvling. Ved å spikre på ei lekt som høvelstopp og bordklipe på sida kan ein høvle både flask og kant på emna. Benken er laga med ein gamal original høvelbenk frå Helberg i Bardu som førebilete. Foto: Roald Renmælmo

Dei som har vore med oss over tid her på bloggen har fått med seg at eg har funne ein gamal høvelbenk på garden Helberg i Bardu. Denne har eg laga ein kopi av for å prøve ut i min eige verkstad. Her kan du lese om benken frå Helberg og mitt arbeid med å snikre ein kopi: Roald snikrar kopi av høvelbenken frå Helberg. I den siste årboka til Bardu Historielag har eg skrive ein liten artikkel om høvelbenken frå Helberg og om datering av denne benken. Artikkelen er tilgjengeleg for lesing og nedlasting på nett: Høvelbenken frå Helberg. Benken frå Helberg har ei bordklipe som er spikra på sida og som er eit tydeleg teikn på at det dreiar seg om ein høvelbenk. I tillegg er det ei lekt som er spikra på som høvelstopp. Her er det liten tvil om det er ein høvelbenk. På mi profilside på bloggen har eg fått ein kommentar frå Øyvind Alstad i Bardu. Han skriv at han har hatt ein liknande benk som den på Helberg, ein benk med dei same kjenneteikna. Den benken har vore i bruk i omtrent same område som benken frå Helberg.

Skjermdump frå filmen «Från vrång til sjösättning» som viser båtbyggarfamilien Holmström i Klungsten i Sverige. Her har dei lagt ein grov planke på to bukkar og brukar det som benk for å høvle emne til kjølen..

Grove plankar kan gjere nytte som høvelbenk eller universalarbeidsbenk utan at det treng å ha sett tydelege spor. I filmen «Från vrång til sjösättning» som er tilgjengeleg på YouTube kan vi følgje ein båtbyggarfamilie i Sverige som byggar båt. Gjennom filmen får vi stadige glimt av nokre grove plankar som vert brukt som arbeidsbenk for det meste av arbeidet. Plankane vert gjerne lagt på to låge bukkar som gir høveleg arbeidshøgd for mykje av arbeidet. I filmen kan eg ikkje sjå at det er høvelstopp eller bordklipe på dei plankane dei brukar. Når båten er ferdig vert plankane og bukkane rydda bort. Ein må då ha kjennskap til arbeidet for å kunne tolke plankane som ein slags høvelbenk.

Den grove planken på låge bukkar har mange ulike bruksområde i arbeidet. Her er den brukt til å legge frå seg material.

Den store fordelen med slike lause plankar som arbeidsbenk er at dei er lette å rigge til og rydde unna ettersom det er bruk for dei i arbeidet. Spesielt når ein har lange høvelbenkar merkar ein at dei ikkje er spesielt lette å flytte med seg. Ved å ha ulike høgder på bukkane ein brukar kan ein både nytte plankane i sitjehøgd og i ståhøgd. Om ein vil ha planken i ståhøgd så vil det vere naturleg å ha ein høvelstopp på benken. I sitjehøgd er ikkje det nødvendig, då sit ein på emnet for å halde det fast. Med det utgangspunktet tolkar eg det slik at benken frå Helberg har vore brukt med bukkar eller ei anna form for understell som har vore i ståhøgd, i alle fall så høgt at ein ikkje sat på emnet.

Med verkstedet i fanget

Stavklombre fra Rødven, Romsdalen.

For en god stund siden ble jeg kontaktet av Sverre Stangenes Rødven, kniv og navarsmed, som i øyeblikket var på hjemplassen Rødven i Romsdalen. Han sendte bilder av en høvelbenk med spørsmål om den så interessant ut. Han kunne godt ta den med til Trondheim ved neste anledning sa han. Jeg svarte at benken så veldig interessant ut og syntes det var raust av Sverre å tilby seg å ta med benken til byen. Jeg så for meg en benk som var nær inn på ett par meter lang og som måtte fraktes med tilhenger eller tilsvarende.

Jeg ble overrasket da jeg besøkte Sverre  for å ta benken i øyesyn. Den fikk fint plass i fanget!

Sverre kunne fortelle at benken hadde tilhørt en av hans forfedre, Bottolf Knutsen Stangenes, og at den måtte være fra 1840-tallet. Gården Rødven har livnært seg av flere ting og produksjon av tønner var visstnok en av disse tingene. Det finnes i tillegg ei smie på gården.

Tidligere har det vært presentert en liknende benk på bloggen fra Norsk Folkemuseum som hadde benevningen «Stavklombre». Dette navnet tror jeg vi nok må knytte til denne benken også.

Benken smalner av fra baktangen og fremover.

Benken er 43 1/4″ lang, hvilket vil si 113 cm. Den er bredest ved baktangen, 7 3/4″ og smalner av fremover til en bredde på 6 1/2″. Benken smalner også av på tykkelsen og er nær 2 1/4″ i baken, men fremst er tykkelsen redusert til 1 1/2″ Nærmest baktangen er det 5 firkantede hull som meget vel kan være etter en flyttbar benkehake. Lengre frem på benken er det 3 nye hull som er runde. Kan de være etter en kjellingfot/rognhake?

Enkel skisse med hovedmål i Norsk-Danske tommer.

Hmm. Hvorfor er dette sporet der?

Baktangen med benkehaken.

Fin dreiing på nett lite skruehode.

Baktangen. Skruen flytter den glidende klossen med påfestet benkehake.

BKSS – Bottolf Knutsen Stangenes.

Høvelbenk på Meldal bygdemuseum

Snikkarverkstaden på Meldal bygdemuseum er absolutt verdt eit besøk for dei som er interessert i gamle snikkarverktøy. Her er mykje spanande verktøy, ei fin verktøykiste og ein fin høvelbenk. Også på loftet i våningshuset er det ein fin gamal høvelbenk. Benken i snikkarverkstaden har litt til felles med benken som Magnus Wammen har målt opp for oss. Den er lengre og kraftigare enn benken frå Norsk Folkemuseum men er festa til veggen på tilsvarande måte. Den har også to hengsla føter som gjer han meir stødig.

Høvelbenken på snikkarverkstaden på Meldal bygdemuseum. Benken er ein del av utstillinga. Derfor er det litt verktøy og høvelspon på benken. Han er ikkje i vanleg bruk. Foto: Roald Renmælmo

Benken har ei L-forma baktang med treskruve. Han har også framtang med skruve. Dei to føtene er smekre og veldig fint utforma. Eg er usikker på om det er takhøgd nok der benken står til at han kan fellast heilt inn til veggen? Det er ikkje sikkert det er meininga heller? Det kan vere at festinga til veggen er mest for å sikre at benken er stødig og stabil? Det kunne elles vere bra å ha ein benk som kan fellast heilt inn til veggen. Då får ein meir golvplass tilgjengeleg til andre ting når ein ikkje brukar høvelbenken. Eg kan lett sjå for meg at ein vinterstid kunne ha høvelbenken montert inne i stova der ein hadde lys og varme. Då var ein slik samanleggbar høvelbenk veldig praktisk. Ein kunne snart slå saman benken og pakke bort verktøyet når ein var ferdig med arbeidet.

Høvelbenken utslått klar til bruk. Foto: Roald Renmælmo

Føtene til høvelbenken er smekre og fint utforma. Dei er hengsla i to klossar som er spikra fast på undersida av benkeplata. Tilsvarande klossar og hengslar er festa til veggen i framkant. Foto: Roald Renmælmo

Baktanga på høvelbenken. Foto: Thor Aage Heiberg

Framtanga på høvelbenken. Foto: Thor Aage Heiberg

Høgda på høvelbenken er ikkje høgre enn at det er godt mogleg å feste han under eit vindauge og såleis få lys rett framafrå. Ei ulempe med å ha festa benken i veggen er at ein ikkje får bruke heile lengda av benkeplata til flaskhøvling. Emnet må festast noko frå veggen slik at ikkje høvelen støytar i veggen når ein høvlar heilt til endes. Det er helst når ein brukar langhøvelen at det kan bli eit problem. At benken har to føter er nok nødvendig når benkeplata er såpass smekker. Den ekstra foten motverkar svikt i benkeplata under høvling. På denne måten kan ein få ein stødig og stiv høvelbenk som er smekker og lett i vekt. Når ein skal rigge seg til på eit loft slik der høvelbenken står i dag på museet så er nok det ein fordel. Ein høvelbenk som er tung nok til å stå stødig fritt på golvet og samstundes ikkje har svikt i benkeplata, vil vere upraktisk å få opp loftstrappa.

Høvelbenken modell Helberg, testkjøring

Dei lause bukkane eg laga som understell til benken fungerer fint for lagring av material. Her har eg fått plass til 16 stk golvbord. Vekta gjer at bukkane vert mykje stødigare. Det kjennast godt når ein høvlar. Foto: Roald Renmælmo

Det første arbeidet eg gjer på den nye høvelbenken er å høvle golvbord. Eg brukar skottbenken til å høvle kantane og pløye borda så det er berre flasken som vert høvla på høvelbenken. Golvborda er saga 5/4″ (32 mm) tjukke og med rot/topp avsmaling. Høvelstoppen på benken fungerte fint på dei fleste borda, høvelen gjekk fint over. Eit av borda var kuva og vinna under tørk. Når eg høvla i bakkant av benken og la trykk på høvelen så løfta bordet seg i framkant og smatt over høvelstoppen. Det har truleg ikkje skjedd med ein benkehake med klør? Det er neppe veldig vanleg med så mykje kuv i bord som ein skal høvle.

Eg rigga til skottbenken og høvelbenken på denne måten i verkstaden. Slik den står no har eg lyset bakfrå når eg høvlar på høvelbenken. Det er upraktisk når eg skal bruke rettholt for å sjå om bordet er høvla flatt. Neste runde eg skal høvle vil eg snu høvelbenken. I bakgrunnen står den gamle høvelbenken og har funksjon som avlastingsbord for golvbordhøvlane. Foto: Roald Renmælmo

Arbeidshøgda på totalt 75 cm på benkeplata verkar å passe veldig bra for å høvle flask på golvbord. Eg kjem godt over emnet og får lagt trykk på skrubboksen når eg høvlar. Det var best å trekke benkeplata heilt ut på kanen av bukkane slik at eg fekk gå mest mogleg fritt på sida av benken. Spesielt på sletthøvlinga er det bra å sleppe å bli stoppa i høvlinga. Foto: Roald Renmælmo

Sletthøvling av golvbordet. Den store slettoksen er i tyngste laget å dra aleine men når han er stilt fint nok går det bra. Benkeplata er ikkje tung nok til å stå i mot når eg legg kroppen mot kanten under høvlinga. Plata vandrar litt sidevegs. I lengderetning ligg plata ganske stødig men flyttar seg litt. Det er mogleg slike benkar helst bør vere faste til ein vegg for å bli heilt stabile. Likevel er det ikkje eit kjempestort problem at benkeplata flyttar litt på seg. Det går heilt fint å høvle på den. Foto: Roald Renmælmo

Samla sett verkar benken veldig godt til høvling av golvbord. Det er fint å kunne stå i riktig høgd og høvle. I denne arbeidshøgda kan eg variere mellom ulike grep på okshøvlane og det er ein kjempefordel når ein skal høvle mykje material. Ein blir fortare sliten om ein må halde høvelen på ein bestemt måte og ikkje kan variere. Det kan tenkast å vere ein fordel å få festa benkeplata, anten til ein vegg, eller til bukkane? Høvelstoppen var ikkje optimal for å fungere med bord som var kuva. Å kunne lagre material under benken på denne måten kan vere praktisk. Ein får utnytta golvplassen betre.

Høvelbenken modell Helberg i Bardu er ferdig

Benkeplata til høvelbenken skulle helst ha vore ein oppgangssaga planke på 4″ x 15″ med lengde på 3,8 meter. Eg hadde ikkje ein slik tilgjengeleg og har i staden tatt utgangspunkt i ein tynnare plank som eg har limt på 2″ x 4″ kant i kant på undersida for å få tilsvarande tjukne som den originale høvelbenken frå Helberg. Foto: Roald Renmælmo

Den spennande høvelbenken frå Helberg har omsider fått ein avleggar. Eg har tidlegare skrive om korleis eg har retta opp ein planke til benkeplata. Sidan planken vart ein del tynnare enn originalen etter rettinga så har eg limt på 2″ x 4″ kant i kant på undersida for å få planken tjukk nok. Resultatet er at planken er 100 mm tjukk, 37 cm brei i framenden og 32 cm i bakenden. Planken er 3,13 meter lang. På grunn av at alle emne måtte rettast for å ta ut krok og vinding så er alle flater og kantar høvla rette og plane. Det gjer at både undersida og oversida er glattare på min planke enn på originalen som i hovudsak har bevart skuroverflata frå oppgangssaga. Eg har tidlegare laga to lause bukkar som fungerer som understell til benken. Saman med desse bukkane vert høvelbenken ein transportabel benk som kan nyttast på byggjeplass. Eg vil i tida framover prøve ut korleis benken kan brukast til forskjellig snikkararbeid. Lengda på den opphavlege benken var omlag 3,8 meter. Det er lengre enn enn det ein snikkar normalt har bruk for til snikring av møblar, dører, vindauge og tilsvarande. Eg ser for meg at ein slik benk kan ha vore nytta til høvling av golvbord eller tilsvarande som gjerne skal ha litt lengre lengder.

Bordklipa av furu er laga etter same forma som på benken frå Helberg. Ho er festa med 2 stk. 5″ spikar og 1 stk. 4″ spikar, alle smidde. Høvelstoppen er 26 mm høg og 35 mm brei av bjørk. Den er festa med 3″ klipt spikar. Foto: Roald Renmælmo

Benkeplata på dei lause bukkane. Eg har lagt eit bord mot høvelstoppen. Ved litt forsiktig prøvehøvling verka benken å vere stødig og ha rett høgd. Med grovstilt okshøvel så flyttar benkeplata på seg. Ei form for festing blir truleg nødvendig. Den originale benken frå Helberg har ein del spor etter spikar som kan ha vore slik festing. Bukkane er så breie at det er plass til å legge frå seg bord som skal høvlast bakom benkeplata. Foto: Roald Renmælmo

Når bordklipa er plassert rett over bukken så er det lettvindt å feste bord som skal høvlast på kant. Skråen på bordklipa får bordet til å låse seg fint på plass under høvling. Høvelstoppen går ikkje heilt ut til framsida men er stoppa omlag 2″ frå kanten. Det er gjort slik på den originale benken men eg har ikkje funne noko god forklaring på dette. Det var tydeleg gjort med hensikt. Foto: Roald Renmælmo