Høvelbenk / billedskjærerbenk

Neste student ut med registrering av høvelbenk er Trine Guribye. Tekst og bilete er henta frå hennes post: https://tradisjonshandverk.com/2020/09/02/hovelbenk-billedskjaererbenk/ på bloggen til studentane på tradisjonelt bygghandverk på NTNU.

Høvelbenken står på magasin hos Norsk Folkemuseum, og er beskrevet som en billedskjærer benk. Den kommer fra Oslo. Benken er ca. 96 cm høy, så at den kan ha vært brukt til billedskjæring eller anna detalj-arbeid som krever mer nøyaktighet enn kraft, gir mening.

Benkeplaten er er ca. 51 cm bred og 1,47 m. lang (mål uten tanger med treskruer) dette gir en bred og god flate og arbeide på. Materialene brukt i benkeplaten er eik og bjørk. Rammeverket til høvelbenkplaten er stort sett tappet og sinket sammen. Det er og brukt tre metallbolter i benken samt noe rettspora skruer. Begge tangene har dreide tre-skruer av bjørk med gjenger.

Høvelbenkens underdel består av et lite tappet og sinket skapskrog med fyllingsdører. Topplistene som bærer benkeplaten har og et not-spor som tilsier at benken kan ha hatt en skuff.

Teknisk tegning

Denne benken er en museumsgjenstand, jeg har ikke hatt muligheten til å ta fra hverandre og se på konstruksjons-deler som tapper ol. Har bare tegna det jeg har sett, fra «utsiden».

Jeg ville dokumentere denne benken gjennom en teknisk tegning da det er enkelt å hente ut alle mål en skulle trenge, om en skulle kopiert benken. I denne versjonen har jeg kun satt på noen utvalgte mål.

Skapet under benken

Skapet under benkeplata består av et lite sinka skrog som er 98 cm bredt, 69 cm høyt og 36 cm bredt.  Skroget står på fotlister. Benkeplata ligger på lister der det er høvlet til et not-spor til en eventuell, skuff som mangler. 

Skapdørene er to klassiske fyllingsdører (nr. 1 på tegning). Jeg kan ikke demontere skapet og vet derfor ikke hvordan skjulte tapper og andre sammenføyninger ser ut. Baksiden av skapet er for seg gjort (nr. 3 i tegning) Består av en ramme som er åpen nederst slik at en kan feste rammen med not-spor for så å tilpasse fyllingen og skyve den inn til slutt. Den er festet med spiker. Skapet er laget av  fin tett og rettvokst furu.

Jeg lurer veldig på hvordan topplistene er festet til skroget. Dette er en litt rar konstruksjon da en høvelbenk bør være stabil sideveis. Selve skapet er lagd veldig sånn snekker-messig riktig og er relativt for seg gjort. Noe som gjør det hele litt mystisk. Ser jo på det som mest sannsynlig at listene er festet med rundtapper ned i skrog. Uansett dette kan igjen peke på at benken er blitt brukt til litt sånn stille og rolig detaljarbeid.

Profiler

Det er en del profiler både på benkeplate og skap.

Nr. 1 profil på fremsiden av den midterste veggen i skroget.

Nr. 2 profil på sidevegg i skroget.

Nr. 3 profil på ramme i dør.

Nr. 4 profil på baktang på høvelbenk.

Nr. 5 profil på fremtang på høvelbenk

Nr. 6 profil på fotlist

Nr.7 profil på list under høvelbenk-platen

Profil 4,6 og 7 har en karniss profil. Rammen i døren har en hulkil med en platte. Profilene på skroget er kvartstaff. Profilen på fotlistene kan minne litt om profilen på en taklist, et mulig senario er et snekkeren har hatt en bit av en slik taklist liggende og brukt den som mal før han sveifet ut formen.

Det er kun  profil 1,2 og 3 som er høvlet, resterende er sveifet.

Høvelbenken i boka: Arbeidsteknikker i Tresløyd

Eg og Tomas har hatt fokus på å leite fram eldre høvelbenkar i våre to land. Gjerne høvelbenkar som er annleis enn dei høvelbenkane som vi tenkjer på som vanlege i dag. Ut frå desse eldre benkane har vi prøvd oss fram til korleis vi kan gjere ulike typar snikkararbeid. Korleis eg har brukt ein av mine kopierte høvelbenkar, kopi av benken frå Eggagarden, til høvelmaking har eg skrive om på bloggen til Norsk Skottbenk Union. Korleis eg har arbeidd med høvling av golvbord på ein anna kopiert høvelbenk, kopi av benken frå Helberg,  har eg også skrive om i samband med høvling av golvbord. Dei eldre høvelbenktypane fungerer annleis enn dei nyare og såleis må ein innrette arbeidet etter dette.

Når det gjeld nyare høvelbenkar har eg skrive om korleis Sjur Nesheim arbeider på høvelbenken når han snikrar dør. Høvelbenken Sjur brukte til dette minner meir om «vanlege» nyare høvelbenkar. Sjur hadde si opplæring i den fyrste tida etter andre verdskrig og var aktiv snikkar godt inn på 2000-talet. Frå denne tida finnast det godt med faglitteratur i snikkarfaget og i tresløyd som var det vanlege namnet på opplæring i snikring på grunnskulenivå og i lærarskulane. I boka «Arbeidsteknikker i tresløyd» av A. Stubhaug utgjeve i 1958 har eg funne gode illustrasjonar av korleis ein utfører det mest vanlege arbeidet i sløyden (eller snikkarhandverk med handverktøy). Eg går gjennom ein del av det som viser kva rolle høvelbenken har i dette arbeidet. Eg byrjar med grovforming av emna i denne bloggposten og kjem tilbake seinare med meir spesialisert arbeid.

For kapping av større lengder viser boka til bruk av kappebenk. Emnet vert merka med blyant og vinkel og vert støtta mot lista på benken under saging. På lågare klassetrinn kan ein feste bordet med tvinge for å lette arbeidet med saginga.

Saging

Vinkelen på saga for kapping på kappebenk og på vanleg høvelbenk.

Kapping av korte emne kan gjerast på høvelbenken. Her er emnet festa i baktanga.

Kløyving med breisag i baktanga.

Framgangsmåte for kløyving av emne med breisag. Emnet er festa i benk med brei baktang.

Kløyving av korte emne med breisaga. Emnet er festa i baktanga på benk med smal baktang.

Desse illustrasjonane viser kapping og grovkløyving av emne. Ulike sager vert brukt på mange ulike måtar i andre delar av snikkararbeidet. Her er det gjort skilnad på om det er brei eller smal baktang på benken. Når benken har baktang som går i heile bredda av benkeplata kan ein sage på utsida av benken si bakside. Her kjem det fram at ein helst sagar på høgre side av emnet og at saggrinda er vridd til høgre.

Oppretting

Fastspenning av emnet for høvling av flate. Margsida skal snu opp, framkanten av emnet skal ligge jevnt med benkekanten og halvparten av emnet, eller mer, må komme over benkehakene.

I første del av høvelstrøken skal hovedtrykket komme på framenden av høvelen. Deretter skal trykket vere jevnt fordelt. Mot slutten av strøket skal hovedtyngden komme på bakenden av høvelen. Tilbake skal en føre høvelen lett over emnet, men likevel slik at en (med noe øvelse) «føler» hvor en skal høvle.

Handgrep for høvling med langhøvel.

På lavere trinn bør høvelbenken vere så plan at guttene kan kontrollere om emnet er plant ved å legge den høvlede side mot benken. På seinere trinn (f. eks. i framhaldsskolen) må guttene lære seg å nytte siktelister.

For høvling av kant kan ein spenne fast smale emne i baktanga (til venstre) og breie emne i framtanga. (til høgre)

Kanthøvling med sletthøvel. Handgrep

Fotstilling ved kanthøvling av emne med langhøvel.

Desse illustrasjonane viser planhøvling av flate og retting av ein kant på emnet. Her er forfattaren inne på at høvelbenken bør ha så plan flate at han kan nyttast som referanse for å sjekke om dei høvla emna er plane nok. Dette er i ein opplæringssituasjon på lågare klassetrinn. På høgare trinn skal elevane nytte siktelister for å få emnet rett.

Boka tar utgangspunkt i dei vanlege høvelbenkane som var brukt i skulen på den tida. Baktanga er av typen som gjerne vert kalla hjulmakarbenk og er slik vi kan sjå på høvelbenken Sjur Nesheim brukte i samband med eit prosjekt på snikring av vindauge. Det verkar som det er denne typen benk som er brukt gjennom heile boka. Ein annan vanleg type baktang er den som er L-forma. Trond Oalann har posta ein post som viser korleis han brukar ein slik høvelbenk til å lage høvel etter oppskrift frå boka «Sløidlære for skole og hjem» av Kjennerud – Løvdal, 1922.

Hyvelbänk i Tuna Kungsgård

Hyvelbänk i Tuna Kungsgård. Längd 215 cm, bredd exkl. framtång 45 cm. Skivan är 23 cm bred och 5 cm tjock. Höjd 79 cm. Foto: Tomas Karlsson

Genom ett tips av Mattias Hallgren fick jag veta att det fanns en bänk av ålderdomlig modell i Tuna Kungsgård. Vid ett besök kunde jag konstatera att det fans spår av en cirkelsågsklinga på undersidan av skivan.  Någon har tillverkat bänken när det blivit möjligt att såga med en cirkelsåg. Enligt industrihistoriken Beng Spade bör klingsågning med timmertagande sågklingor införts i Sverige omkring 1880. Från mitten  av 1800-talet fanns det cirkelsågar på de mekaniska snickerifabrikerna som etablerades vid tiden.

Cirkelsågsspår på skivans undersida. Foto: Tomas Karlsson

Bänklåda av spontat virke. Bakbenen har vinklats för att göra bänken stabil.          Foto: Tomas Karlsson

Mellan frambenen sitter en slå och utanpå den en bräda som kan tjäna som stöd när breda arbetsstycken fästes i framtången. Foto: Tomas Karlsson

Hyvelhake. Foto: Tomas Karlsson

Det här är den första bänken som vi hittat med en intakt hyvelhake i Sverige. Vi vet inte säkert hur gammal bänken är. Den kanske är som tidigast ungefär från mitten av 1800-taalet, men den kan också vara nyare. Det intressanta är att snickaren har tillverkat en bänk för att arbeta i en tradition där arbetstyckena stöds mot en hyvelhake vid hyvlingen och att bänken inte kan betraktas som särskilt gammal, åtminstone I ett snickerihistoriskt perspektiv.

Hyvelhaken från undersidan.                  Foto: Tomas Karlsson

 

Grov planke som høvelbenk

Ein planke som er 3-4″ tjukk og 30-40 cm brei kan lett gjerast til ein praktisk høvelbenk. Planken blir så tung i seg sjølv at han kan lett bli stødig. Han er så tjukk at han vert stiv nok til å ikkje svikte for mykje under høvling. Ved å spikre på ei lekt som høvelstopp og bordklipe på sida kan ein høvle både flask og kant på emna. Benken er laga med ein gamal original høvelbenk frå Helberg i Bardu som førebilete. Foto: Roald Renmælmo

Dei som har vore med oss over tid her på bloggen har fått med seg at eg har funne ein gamal høvelbenk på garden Helberg i Bardu. Denne har eg laga ein kopi av for å prøve ut i min eige verkstad. Her kan du lese om benken frå Helberg og mitt arbeid med å snikre ein kopi: Roald snikrar kopi av høvelbenken frå Helberg. I den siste årboka til Bardu Historielag har eg skrive ein liten artikkel om høvelbenken frå Helberg og om datering av denne benken. Artikkelen er tilgjengeleg for lesing og nedlasting på nett: Høvelbenken frå Helberg. Benken frå Helberg har ei bordklipe som er spikra på sida og som er eit tydeleg teikn på at det dreiar seg om ein høvelbenk. I tillegg er det ei lekt som er spikra på som høvelstopp. Her er det liten tvil om det er ein høvelbenk. På mi profilside på bloggen har eg fått ein kommentar frå Øyvind Alstad i Bardu. Han skriv at han har hatt ein liknande benk som den på Helberg, ein benk med dei same kjenneteikna. Den benken har vore i bruk i omtrent same område som benken frå Helberg.

Skjermdump frå filmen «Från vrång til sjösättning» som viser båtbyggarfamilien Holmström i Klungsten i Sverige. Her har dei lagt ein grov planke på to bukkar og brukar det som benk for å høvle emne til kjølen..

Grove plankar kan gjere nytte som høvelbenk eller universalarbeidsbenk utan at det treng å ha sett tydelege spor. I filmen «Från vrång til sjösättning» som er tilgjengeleg på YouTube kan vi følgje ein båtbyggarfamilie i Sverige som byggar båt. Gjennom filmen får vi stadige glimt av nokre grove plankar som vert brukt som arbeidsbenk for det meste av arbeidet. Plankane vert gjerne lagt på to låge bukkar som gir høveleg arbeidshøgd for mykje av arbeidet. I filmen kan eg ikkje sjå at det er høvelstopp eller bordklipe på dei plankane dei brukar. Når båten er ferdig vert plankane og bukkane rydda bort. Ein må då ha kjennskap til arbeidet for å kunne tolke plankane som ein slags høvelbenk.

Den grove planken på låge bukkar har mange ulike bruksområde i arbeidet. Her er den brukt til å legge frå seg material.

Den store fordelen med slike lause plankar som arbeidsbenk er at dei er lette å rigge til og rydde unna ettersom det er bruk for dei i arbeidet. Spesielt når ein har lange høvelbenkar merkar ein at dei ikkje er spesielt lette å flytte med seg. Ved å ha ulike høgder på bukkane ein brukar kan ein både nytte plankane i sitjehøgd og i ståhøgd. Om ein vil ha planken i ståhøgd så vil det vere naturleg å ha ein høvelstopp på benken. I sitjehøgd er ikkje det nødvendig, då sit ein på emnet for å halde det fast. Med det utgangspunktet tolkar eg det slik at benken frå Helberg har vore brukt med bukkar eller ei anna form for understell som har vore i ståhøgd, i alle fall så høgt at ein ikkje sat på emnet.

Byggnadssnickarens bänk

Börje Karlsson har skickat mig uppgifter om några hyvelbänkar, b.la. den här bänken som är hoppfällbar.  Bänken användes av byggnadssnickare vid beslagning och inhyvling av fönsterbågar. Bänken användes även vid och arbete med platsbyggda köksinredningar.

Byggnadssnickarens portabla bänk. Skiss: Börje Karlsson.

Bänken är 80 cm hög och skivan 20 cm bred. I framtången kan ett arbetstycke kilas fast på bänkens sida eller uppe på skivan. Skiss: Börje Karlsson

Bänken  tillverkades av snickarna, men det fanns också bänkar med samma funktion att köpa från hyvelbänkstillverkare. I en katalog beskrivs bänken så här: » Som vi nämnde i förra avdelningen är byggnadssnickare synnerligen rörlig och byter arbetsplats ofta. Därför kan man säga att han bär sin verkstad på ryggen. Numer finns det en för en byggnadssnickare speciellt konstruerad, hopfällbar hyvelbänk. Skivan som är 10 cm tjock, är försedd med plattgängade stålskruvar i såväl fram som baktång. (…) För att möjliggöra hyvling av långa, smala stycken är framtången öppen i hela sin längd. Bänkfoten är på framsidan försedd med urstansade järnskenor för flyttbar bom i 10m olika höjdlägen. Dessa tjänar som stöd vid handhyvling av dörrar, fönsterbågar, luckor o. dyl. För att bevara skivan från att kasta sig, då den blir utsatt för väta, bör man ibland ingnida den med kokt linolja».

Byggnadsnickarens hyvelbänk från en hyvelbänkstillverkare.

Börje berättar om hur bänken flyttades mellan byggena: «Det kom en hopfällbar bänk som man kunde få med sig till nästa bygge genom att fälla in benen, sätta fast bommen i framtången och ställa bänken på kant på cykeltrampan och leda till nästa bygge om det inte var för långt».

Snickarverkstad i Stockholm 1939

Bilden är tagen 1939 i en snickarverkstad i Stockholm, företaget hette AB Sleipner. Verkstaden låg på Thulegatan 40-44 i Vasastaden i centrala Stockholm. Intrycket är att det är en ålderdomlig verkstad som i sin utrustning har mycket gemensamt med de verkstäder som Roald tidigare visat bilder från i tidigare inlägg på bloggen. Vid den här tiden hade mekaniska snickerifabriker, fabriker med maskinell utrustning, funnits i Stockholm åtminstone sedan 1860-talet. Nästan 80 år senare står denna snickare vid hyvelbänken och hyvlar med handhyvel. Han har lagt ett, kanske färdigt, stycke i bänklådan och arbetar på ytterligare ett. Tittar vi runt i bilden finns det b.la. tvingar och knektar av trä, fyra spännsågar, flera hyvlar vars stål förmodligen är slipade i en form för olika ändamål, bandknivar, strykmått, borrsvängar, passare och krumcirklar. Intill bänken står en huggkubbe, så någonstans utanför bild finns säkert en eller fler yxor.

Det som b.la. skiljer från äldre verkstäder än den här, är den «Katalog över hyvlade trävaror» som  hängts upp på väggen ovanför hyvelbänken. Innehållet i katalogerna var den tidens standardvaror som fönster, dörrar lister m.m. Produkter som verkstaden köpte in i stället för att tillverka själv.

Verkstad i Stockholm. Foto: Stockholms Stadsmuseum

Nu vet vi inte om det i den här verkstaden fanns maskiner, men det är troligt att det åtminstone fanns någon uppsättning. Även om en liten verkstad hade maskiner så var det inte ovanligt att man vid större arbeten, en bra bit in på 1900-talet sände iväg material för det grövre arbetet till verkstäder som var bättre utrustade med maskiner. Snickaren Ove Malm har berättat att när han under sin lärlingstid arbetade i en verkstad i Lund brukade de, trots att det fanns bandsåg, rikt- och planhyvel, låta ett större snickeri göra en del av arbetet.

Källor

Rehnberg, Mats (1961). Snickarminnen.

Åberg, Helena (2003).  Att snickra en byrå med delvis förindistruella metoder.

Sjur Nesheim og måtar for å spenne fast emne i dørsnikring

Sjur Nesheim (1939-2013) i Granvin i Hardanger hadde mykje kunnskap om bruk av tradisjonelle handverktøy etter eit liv som snikkar. Då han voks opp hadde dei ein snikkarverkstad utan innlagd straum så han fekk lære seg å snikre berre med handverktøy. Eg var så heldig å få vere med Sjur då han demonstrerte snikring av ei fyllingsdør, eller rabatdør som Sjur sa, i september 2011. Vi heldt til i snikkarverkstaden på Norsk Kunsthandverksskule på Voss. Verkstaden er i eit bygg som var rita av Magnus Dagestad og vart reist i 1920. Innreiinga i verkstaden og høvelbenkane er nok for det meste også frå denne tida. Truleg er høvelbenkane laga på staden. Det var verkty til å lage høvelbenkskruvar i tre til slike benkar i eitt av vertkyskapa på skulen.

Eg har sett saman ein biletserie som viser korleis Sjur brukar høvelbenken på ulike måtar til ulike arbeidsoppgåve. Dette er ikkje den høvelbenken og den verkstaden som Sjur var mest vant til å arbeide på. Difor kan det godt hende Sjur ville arbeidd annleis og brukt høvelbenken annleis om han har stått i sin eige verkstad og arbeidd på sin eige høvelbenk. Sjur sin verkstad var dessverre for liten til å brukast til å fotografere og filme snikring og derfor brukte vi verkstaden på Norsk Kunsthandverksskule. Voss kommune som eigar let oss få bruke verkstaden. Trond Oalann i Hordaland fylkeskommune organiserte den praktiske tilrettelegginga med material og verkty. Tomas Karlsson og Jarle Hugstmyr var også med på å dokumentere arbeidet til Sjur.

Billedgalleriet under viser arbeidet til Sjur. Klikk på bileta for å vise dei større. Gå mellom bileta med piltastane på tastaturet eller ved å klikke på pilene på sida av bileta. Det er mogleg å kommentere under kvart enkelt bilete.

Sjur brukar snikkarbila til mykje av grovarbeidet med både kanting og falsing. Dei lange emna stødde han mot eit kubbe han la på golvet. Dei korte emna hogg han ved å stø dei mot ein bordbit som han la på benkeplata over den fremre foten. Han la stor vekt på å sikre seg mot å skade plata på høvelbenken. Foto: Roald Renmælmo

Grovkapping av emna gjorde han ved å stikke dei utom kanten på benken og sage. Han heldt dei fast med å trykke med venstre handa på den delen av bordet som litt på benkeplata. Foto: Roald Renmælmo

Lange bord ligg av eige vekt. Foto: Roald Renmælmo

Sjur (t.v.) held emnet fast medan Trond Oalann kappar. Korte bord han vere vanskelege å få til å ligge støtt. Foto: Roald Renmælmo

Sjur slissa emna med breisaga, ei skuvtennt grindsag med bredt blad. Bordet vert halde fast med ei tvinge som er festa på undersida av høvelbenken. Foto: Roald Renmælmo

Sjur står på sida av bordet og sagar. Legg merke til kniven som er sett fast i sagskåret for å motverke at saga knip. Foto: Roald Renmælmo

Saging frå sida. Foto: Roald Renmælmo

Emna til langrabatane (sideramtrestykka) vert spent opp med baktanga mellom benkehakane. Foto: Roald Renmælmo

Sjur høvlar fyst med okshøvelen. Der han får plass står han gjerne rett bak emnet og høvlar beint framom seg. Foto: Roald Renmælmo

For å kontrollere høvlinga brukar han kanten av høvelen som rettholt. Det gjer han medan bordet er fastspent i benken. Foto: Roald Renmælmo

Han går gjerne over og høvlar plant med lokkerten (langhøvelen). Då brukar han kanten på den for å sjekke om flata er bein. Foto: Roald Renmælmo

Vinnestikker eller rettholtlister er eit viktig hjelpemiddel for å sikre at materialen ikkje vinnar seg. Sjur brukar desse med emnet fastspent men ser til at det ikkje var hardt spenn. Det kan gi ei feilkjelde i siktinga. Foto: Roald Renmælmo

Dei korte stykka kunne han høvle frå enden av høvelbenken og fekk då stå rett bak høvelen. Legg merke til grepet med peikefingrane som stør høvelstokken på sida av høveltanna. Foto: Roald Renmælmo

På både lange og korte stykke høvla han gjerne litt diagonalt med okshøvelen for å høvle ned eventuel kul midt på bordet. Då var emnet spent fast mellom benkehakane så hardt at det stod mot sidepresset. Foto: Roald Renmælmo

Han prøvar å stå rett bak høvelen når han høvlar diagonalt. Foto: Roald Renmælmo

Grovhøvling av kanten gjer han med okshøvelen. Her er emnet spent fast mellom benkehakane med baktanga. Når det er fin kant på emnet mot benkeplata går det fint. Elles kunne ein feste emnet i framtanga på sida av høvelbenken. Foto: Roald Renmælmo

Når han vinklar kanten i høve til flata let han emnet stå fast i benken. Foto: Roald Renmælmo

Når han høvla den andre kanten etter å ha merka bredda med ripmoten så høvla han ein skrå fas på kanten ned til merkinga. Denne fasen er lett å sjå når han høvlar kant og han slepp å bøye seg ned for å sjå etter streken frå ripmoten. Foto: Roald Renmælmo

Retting av kanten gjer han med lokkerten (langhøvelen). Foto: Roald Renmælmo

Dei lange emna er nestan like lange som høvelbenken. For å få merka dei med ripmoten utan at framtanga er i vegen så legg han emna med eine enden ut på framtanga. Han går baklengs når han merkar med ripmoten. Foto: Roald Renmælmo

Dei korte emna ligg på plassen sin på høvelbenken. Han går likevel baklengs når han merkar med ripmoten. Foto: Roald Renmælmo

Når han merka dei ulike delane til langrabatar (sideramtrestykker) og kortrabatar (tverramtrestykker) la han ut alle emna på høvelbenken. Dei lange under og dei korte over. Så merka han inn plasseringa på dei ulike stykka og merka dei. Foto: Roald Renmælmo

Også når han tappa ut for slissane var emnet spent fast i benken. Han bora nokre tapphol og tappa nokre for å vise båe arbeidsmåtane. Foto: Roald Renmælmo

Når emnet står fast i høvelbenken går det fint å få ut spona i tappholet. Foto: Roald Renmælmo

Emnet er spent fast med baktanga mellom benkehakane når han borrar for slissane i langrabatane (sideramtrestykka). Foto: Roald Renmælmo

Når han startar å sage tapp med grindsaga startar han også med å styre bladet med venstre tommel til bladet får godt tak. Etterkvart stør han venstre hand på høvelbenken. Her brukar Sjur framtanga på høvelbenken. Han spenner fast emnet på høgkant. Legg merke til at han sagar i lengderetninga på høvelbenken. Smalare emne kan sagast på tvers men desse breie emna får berre plass i framtanga på denne måten. Foto: Roald Renmælmo

For å variere arbeidet brukar han også båe hender på saga. Foto: Roald Renmælmo

Han spente fast emna mellom benkehakane når han saga den skrå tappskuldra (kontraprofil) som skal passe mot fasen i kanten av sideramtreet (langrabaten). Han stør bladet på nakkesaga med venstre tommel i starten før sagbladet får godt feste. På munnen hans kan vi så vidt sjå at han bles sagflisa bort frå merket medan han sagar. Det gjorde han regelmessig som ein naturleg del av saginga der det var behov for det. Foto: Roald Renmælmo

Når han har kome godt i gang med saginga stør han seg på emnet med venstre hand. Då står han støare og sagar og stør samstundes emnet. Foto: Roald Renmælmo

Rabatane (ramtrestykka) har ein skrå fas mellom nota og flata. Denne høvlar han fram etter ein ripmotstrek. Først med okshøvelen og så med langhøvel. Til dette må han ha solide benkehakar som kan stillast høgt. Foto: Roald Renmælmo

Sjur var ein erfaren snikkar som var vant til å tilpasse arbeidet etter kva verktøy og utstyr han hadde tilgjengeleg. Han vart snart ven med høvelbenken som vi hadde til disposisjon. Han fekk gjort alle arbeidsoperasjonane han hadde behov for på denne benken. Ein del av operasjonane kunne ein med fordel ha gjort på andre typar av benkar. Framtanga var jamt over lite brukt men var ofte i vegen for arbeidet. Ein benk utan framtang, eller med ei mindre framtang hadde truleg vore ein fordel. Det kunne også vore ein fordel å ha nokre hol for killingfot for å feste emne oppå benken i samband med saging eller liknande. Sjur var ikkje vant med killingfot og tenkte ikkje sjølv på dette. Han løyste det med å bruke tvinge, feste emnet med baktanga eller halde emnet med venstre arm.

Benken var elles solid og stødig og fungerte godt til alt arbeidet Sjur gjorde. Det var også plass til ein del verktøy i skuffa i benkeplata. Sjur hadde det mest brukte verktøyet liggande i skuffa slik at det var tilgjengeleg. Skuffa vart snart fylt med spon og sagflis frå arbeidet og verktøyet vart liggande mellom dette og det var ikkje alltid like lett å sjå kor alt var. Ei alternativ plassering av verktøyet har kanskje vore eit føremon. Sjølv tenkte eg ein del på at arbeidet med å sikte etter rett kant og vinding kunne vore gjort meir presist om emna ikkje var spent fast i baktanga. Då fekk ein ut eventuelt spenn i emna. Det ville føre til ekstra arbeid å løsne emna for sikting og så spenne dei fast igjen. Ein høvelbenk utan baktang men med høvelklo for å støyte emnet mot kunne vere ei alternativ løysing. Dette er detaljar som kunne effektivisere arbeidet.

For Sjur var det ikkje høve til å dvele så mykje ved det funksjonelle med høvelbenken. Vi hadde avgrensa med tid og mykje arbeid som skulle gjerast. Sjølv om Sjur hadde mykje erfaring med snikring med handverkty så hadde han ikkje stått i ein større produksjon av dører snikra med handverktøy. Slik større produksjon gjorde han på ein maskinverkstad då han var yrkesaktiv. Om Sjur skulle produsere mange dører med handverktøy og fekk tid på seg til å førebu arbeidet så har han sikkert gjort ein del endringar i arbeidsmåtane for å arbeide meir effektivt. Kommenter gjerne i posten om du har tankar om arbeidet og korleis høvelbenken verkar i høve til det.