I slutten av januar hadde vi ei samling på Voss for studentar på studiet Teknisk bygningsvern og restaurering på Høgskolen i Sør-Trøndelag. Studentane har bakgrunn frå ulike handverksfag og har spesialfagleg fordjuping i sine fag. Arbeidssamlinga er del av den spesialfaglige praksisen for snikkarane ved studiet. Målet med samlinga var å få kjennskap til verktøysamlinga etter snikkaren Sjur Nesheim frå Granvin. Sjur var ein viktig tradisjonsberar som fleire av oss fekk høve til å lære mykje av. Tomas Karlsson og eg har skrive ein artikkel om dørsnikring saman med Sjur. Vi har også skrive om Sjur i fleire postar her på bloggen. Med den bakgrunnen er verktøysamlinga som Sjur Nesheim har etterlate seg av spesiell interesse for oss. Teksten under er skriven av Atle Østrem og dei fleste bileta er teke av Martin Herrmann, båe er studentar som var med på samlinga. Dette vert del 1. av rapporten frå samlinga, del 2. som tar for seg høvelmakinga kjem i ein seinare post.
Sjur Nesheim (1939-2013) var ein snikkar frå Granvin i Hardanger. Han er ein av dei siste me kjenner til som snikkra på gamlemåten. Han laga sine eigne høvlar som han brukte i produksjonen. Det er og høvlar etter far og bestefar hans i samlinga.
Verktøyet til Sjur er gitt i gåve til Kulturakademiet på Voss der verktøyet skal vere tilgjengelig i samband med undervisning i tradisjonelt snikkarhandverk. Verktøyet skal registrerast i Hardanger Folkemuseum sitt arkiv og me startar opp dette registreringsarbeidet under samlinga. Gjennom dette skal studentane få trening og innsikt i denne typen dokumentasjon ved oppmåling, registrering og teikning av høvlane til Sjur. Vidare skal studentane få trening i å laga høvlar. Dette ved å kopiere dei gamle høvlane til Sjur, eller ved å lage høvlar etter andre snikkarar. Høvelmaking vert innleveringsoppgåve i spesialfagleg praksis for snikkarstudentane ved studiet våren 2015.
Med tanke på at høvlane er tilgjengelige ved Kulturakademiet vert det bestemt at me bare tar med dei viktigaste opplysningane om dei i registreringa. Det gir trass alt meir informasjon å ta fram ein høvel å studera han direkte enn å lesa om han i ei opplisting. Høvlane vert fotografert i samband med registreringa. Ved å teikna høvelen vert me utfordra på å studera detaljer i utforminga av han. Det er nyttig når me skal laga høvelen etterpå. Når me arbeider med høvlane gjennom veka vert me godt kjend med dei. Høvelmakinga i kombinasjon med dokumentasjonen gjev oss eit grunnlag for å forstå kva for kvalitetar som ligg i ein god høvel. Me lærer kva me må legga vekt på når me skal laga vår eigen høvel og kva utfordringar som ligg i det å få den til å virke på best mogleg måte.
Dag 1. 19. januar 2015
Studentane møter på Tvildemoen, Voss saman med Roald Landøy frå Hordaland Fylkeskommune. Høvlane til Sjur blir lagt utover golvet slik at me får best mogleg oversikt over dei. Me sorterer høvlane grovt etter type høvel,-slik som langhøvel, okshøvel, pusshøvel, profilhøvel med meir. Høvlane blir førebels merka med nummer på maskeringsteip. Det vert laga eit rekneark som listar opp høvlane etter nummer. Innhaldet i lista vert diskutert. Me vert einige om berre å ta med dei viktigaste opplysningane førebels slik som type, namn, nummer og referanse til foto. Me er samde om at lista kan utvidast med fleire relevante opplysningar etter kvart som me vert kjent med høvlane.
Martin riggar til ”foto studie” i eit hjørne av lokalet. Alle høvlane blir fotografert mot kvit bakgrunn. Det blir tatt fire bilete av kvar høvel frå ulike vinklar. Bileta vert lagra i mapper merka med høvel nummer og bilde nummer. Referanse til bileta vert ført inn i registeret over høvlane.
Roald Landøy viser oss bruken av teikneprogrammet ”Archicad”. Prinsippa rundt teikninga av høvlane vert diskutert og me kjem fram til ein måte å teikna på som er hensiktsmessig i forhold til dokumentasjonen av høvlane. Me har ikkje tilgang på Archicad og teiknar heller for hand på gamlemåten. Høvlane vert helst teikna i målestokk 1:1 slik at me syner detaljane så godt det lar seg gjera. Målet er at ein skal kunna snekra ein høvel ut frå teikninga. Me har ikkje tid til å teikna meir enn ein til to høvlar kvar ved dette høvet. Me vel ein høvel som me kan tenka oss å snikra seinare i veka.
Dag 2. 20. januar 2015
Gunnar Kjerland kjem frå Hardanger Folkemuseum for å vera med på registreringa av høvlane. Samlinga skal inn i museet sitt arkivsystem. Han gjennomgår derfor registreringsskjema med oss og fortel litt om korleis arkivsystemet i museet er bygd opp. Samlinga får tildelt serienummer 1100 saman med bokstavane BHG (Bygdemuseet Hardanger Granvin). Referanse til fire bilete for kvar gjenstand (fotografert av Martin Herrmann) vert lagt til med bokstavane A,B,C,D. Merkinga vert då: BHG. 1101_A,B,C,D med stigande nummer for kvar gjenstand. Me oppdaterer skjema i forhold til den informasjonen Gunnar vil ha med i registreringa. Det som vert notert er namn/type høvel, mål, bredde på høveltanna, om det er klaff/forgatt/sponbrytar. Treslag vert og notert der me kan sjå dette sikkert. Særskilde opplysningar rundt bruk og eigenart vert omtala i eigen rubrikk.
Høvlane vert merka med tusj på et underlag av neglelakk. Merkinga blir forsegla med eit nytt lag neglelakk utanpå. Gunnar og Atle arbeider med registreringa ut dagen medan Roald, Ellev ,Martin, David, Rune og Anne Mari er flittige med å teikne. Roald Landøy og Gunnar Kjerland takkar for seg etter endt arbeidsdag og overlet resten av arbeidet til oss studentar. Me held på med teikning og registrering eit stykke ut på kvelden.
Roald Renmælmo og Trond Oalann kjem frå Oslo og sluttar seg til gruppa. Trond finn fram fleire høvlar som me må registrera. Me fortsetter arbeidet med nummerering, fotografering, teikning og registrering i skjema. Det vert snakka ein del rundt namnebruken på høvlane. Trond og Roald har informasjon om Sjur sin namnebruk på høvlane. Roald hentar fram svar på spørjelista om snikkarhandverket frå Ord og Sed i Norsk Folkeminnesamling frå 1934. Der er det nokre svar frå område i Hordaland som ikkje er så langt unna Granvin. Det gir oss supplerande informasjon som bekreftar ein del av den namnebruken Sjur hadde på høvlane sine. Slik dokumentasjon gjev oss inspirasjon. Gamal namnebruk kan vere ei viktig informasjonskjelde. Det kan fortelja oss noko om utvikling over tid og om geografisk utbreiing.
I galleriet under er det døme på teikningane av høvlane i samlinga til Sjur. Dette er eit lite utval av høvlane i samlinga som er målt opp og teikna som ei øvingsoppgåve på samlinga.
Meir om høvlane og høvelmakinga kjem i ein seinare post på bloggen.
Deltakarar:
Roald Landøy, Hordaland fylkeskommune. Trond Oalann, Hordaland fylkeskommune. Gunnar Kjerland, Hardanger Folkemuseum. Roald Renmælmo, HiST, Anne Mari Mehus, student HiST. David W. Hovden, student HiST. Ellev Steinsli, student HiST. Rune Hofslundsengen, student HiST.Martin Herrmann, student HiST. Atle Østrem, student HiST.
Høvelbenk 
3 tankar på “Registrering av høvlane etter Sjur Nesheim”