Snikkaren og yrkeskunnskapen, Sjur Nesheim og tradisjonen

Snikkaren Sjur Nesheim brukar kanten av okshøvelen som rettholt for å sjekke at flasken er høvla rett nok. Sjur viser korleis han går fram for å snikre fyllingsdører, eller rabatdører som han seier.  Foto: Roald Renmælmo

Som handverkar kan eg gjennom språket kommunisere med andre handverkarar med tilsvarande referansar som meg. Eg kan også lese tekstar som beskriv handverk og truleg forstå det meste av innhaldet i teksten. Likevel er det stor fare for at eg ikkje forstår på den måten det er meint. Det er fordi språket ikkje kan fange alle detaljar i handverket. Eg brukar mine eigne erfaringar som handverkar til å tolke det eg les eller blir fortalt av andre handverkarar. Mine eigne erfaringar er aldri akkurat dei same som erfaringane til andre handverkarar. Erfaringane er personlege og berre i liten grad mogleg å formidle gjennom språket.

Handverk er sjølve arbeidet som handverkaren gjer når han lagar eit produkt. Sjølve produktet kan også kommunisere eller bringe vidare kunnskap frå handverkaren som har laga det og til andre handverkarar. Når snikkaren Sjur Nesheim (1939-2013) har snikra ei dør på den måten han har i sin tradisjon, vil andre snikkarar med tilsvarande erfaringar som Sjur, kunne sjå på den ferdige døra og sjå for seg korleis Sjur har arbeidd og kva verktøy han har brukt. Dei kan og spørje Sjur om korleis han har snikra døra og nikke gjenkjennande til det han forklarar. Det er likevel stor fare for at ein snakkar forbi kvarandre. For yngre snikkarar (t.d. meg)  som treff Sjur, får sjå det han har snikra, får sjå verktøyet hans og får høyre Sjur fortel om korleis han arbeider, så er  erfaringane våre så forskjellige frå Sjur sine så det er vanskeleg å setje seg inn i handverket. Tomas Karlsson og eg fekk i oppdrag å intervjue Sjur om dørsnikring til boka «Hantverkare emellan» for Hantverkslaboratoriet ved Göteborgs Universitet i Mariestad. Vi drøfta korleis vi best kunne gjere dette for å få tak i kunnskapen til Sjur. Vi vart einige om at intervjuet måtte gjerast gjennom å få med Sjur og snikre ei dør i ein verkstad vi fekk låne på Voss. Vi brukte dette arbeidet som bakgrunn for intervjuet som er tilgjengeleg som Pdf på nett her:

Snickaren och handverktygen, Sjur Nesheim från Hordaland intervjuas av Tomas Karlsson och Roald Renmælmo.

Sjur Nesheim har merka opp eit emne med ripmot for dimensjonshøvling. På kvar side har han høvla ein liten fas ned til streken for å gjere det lettare å sjå kor djupt han høvlar. Foto: Roald Renmælmo

Dagane i verkstaden saman med Sjur gav oss veldig mykje meir kunnskap om korleis Sjur arbeidde som snikkar, enn om vi hadde berre gjort eit vanleg intervju. Vi fekk arbeide saman med han for å kjenne på korleis verktøyet fungerte. Vi fekk kjenne kor effektiv grindsaga hans var til å slisse opp 2″ plank til ramtrestykker. Om eg berre hadde fått høyre dette av Sjur eller andre utan å sjå det så ville eg ikkje fått kjenne korleis arbeidet skal kjennast ut når saga fungerer. Eg ville ikkje fått prøve kor grovt ein kan stille høvelstålet på langhøvelen eller okshøvelen for å få arbeidet til å bli mest mogleg effektivt. Korleis kjennast det når høvelen tar akkurat passe? Korleis høyrast det ut når saga er kvass og går godt? Slikt er ikkje lett å beskrive med ord eller dokumentere slik at andre kan forstår det. Korleis vurderer Sjur fortløpande materialen han har og korleis han mest mogleg effektivt får gjort arbeidet med retting og dimensjonering? Når er det så mykje material som skal bort, at øksa er beste reiskapen? Når er det høvla nok med okshøvelen og klart for å høvle med ein finstilt pusshøvel? Alt dette er kunnskap som er vanskeleg å dokumentere på ein god og enkel måte, men mykje lettare å få med seg når ein arbeider saman med ein erfaren snikkar. For oss som vil lære snikring med tradisjonelle handverktøy er det ikkje noko som slår det å få vere med og arbeide med erfarne snikkarar som Sjur Nesheim. Det er i sjølve handverket, i produksjonen at ein kan kome tettast på å få tak i kunnskapen i handverket.

For oss som forskar på historisk snikkararbeid er det «trygt» å fokusere på historiske tekstar, historiske bilete, studere historiske snikkarprodukt eller verktøy. Det er «innafor» det som andre etablerte forskingstradisjonar driv med. Vi treng ikkje å argumentere så mykje for å forsvare at vi gjer det. Som snikkar er det erfaringane frå handverket som gjer at eg kan forstå desse kjeldene. Det er nyttig å stå i sin eige verkstad og arbeide for å prøve ut sine teoriar om historisk snikkarhandverk. Eg sjølv har arbeidd mykje med å undersøkje eldre snikkarverktøy gjennom å lage fungerande kopiar og prøve ut desse i praktisk arbeid. Det å arbeide med snikring saman med snikkarar som Sjur Nesheim gir meg referansar til korleis slikt verktøy bør fungere i høve til korleis han er vant til å arbeide. Det er likevel slik at det er stor avstand i tid mellom Sjur Nesheim si yrkesaktive karriere og dei historiske kjeldene eg arbeider med. Ikkje alt er overførbart. Artikkelen med intervjuet er eit døme på korleis vi kan dokumentere arbeidet med å snikre ei fyllingsdør. Teksten får med seg mykje av det vi opplevde saman med Sjur, men det viktigaste for meg er dei erfaringane eg sit att med og som ikkje har kome med i artikkelen. I fremste rekke er det opplevingane av verktøyet som Sjur bruker og korleis dette fungerer i arbeidet han gjer. Det er slåande kor effektivt Sjur arbeider med verktøyet sitt som han kjenner godt og har optimalisert for bruken.