Lause bukkar som understell til høvelbenken frå Helberg

Høvelbenken frå Helberg i Bardu er berre ein planke med høvelstopp og bordklype. Eg har ikkje funne noko som kan minne om eit understell til denne benken. Benken kan ha vore festa til ein vegg og hatt nokre provisoriske føter av bordbitar eller liknande. Det er ikkje mange spor å sjå etter. Eg ser for meg at benken gjerne kan ha vore brukt saman med eit par lause bukkar av eitt eller anna slag. Eg har ikkje kome over slike bukkar som eg veit høyrer saman med slike høvelbenkar. Eg har derfor ikkje nokon konkret modell å gå etter som eg kan kopiere.

Eg har lengre fartstid som tømrar enn som snikkar. I tømringa brukar eg til vanleg to typar arbeidsbukkar, ein låg som er ca 45-50 cm høg som dei to til høgre i biletet, og noko høgre bukkar som dei midt i biletet og som er 65 cm høge. Med ein planke oppå dei høge så er det god høgd for å høvle. Biletet viser tømring av eit stavbygg i 2009 og vi ser frå venstre, Ulrik Hjort Lassen, Roald Renmælmo og Nils-Eric Anderson. Foto: Siv Holmin

I svara på spørjelista om snikkarhandverket er det nokre forklaringar som kan vere til hjelp. Helge Dale frå Hafslo i Sogn og Fjordane skriv: «Dei la ein planke vassbeint på stolpar eller krakkar. ,,, Dette gognet vart kalla bordbeink«. Han nemner krakkar som understell til planken. Det er mange av dei andre svara som har med ulike variantar av bordbenk eller klossebenk, som er vanlege namn på denne typen benk, men ingen nemner kva planken låg på. Som tømrar har eg brukt to typar av arbeidsbukkar. Den eine er tappa i hop av 6» boks og kan sjåast midt på biletet over. Den andre typen er ein kappende av siskore tømmer som det så er fest 4 føter til, anten er føtene bora inn i undersida eller grada inn (eller spikra) inn i sida. Desse typane bukkar har nok vore vanlege svært langt tilbake i tid og finnast illustrert i historiske kjelder i rikt monn. I Vasaskipet var det med ein bukk av den typen som er ein grov planke med 4 føter bora inn i undersida.

I Die Hausbucher der Nürnberger Zwölfbrüderstiftungen er denne teikninga av tømraren Hans Stenger med. Teikninga er frå 1607 og viser arbeidsbukken og verktøyet hans. Her er det nagla tappar. Denne teikninga var viktig som inspirasjonskjelde for mine eigne bukkar.

Dimensjonane på dei bukkane eg har brukt til tømring verkar unødig grove for å brukast som understell til ein høvelbenk. Dei er tunge å flytte på og tar stor plass. Eg har derfor sett litt på kva dimensjonar som kan vere høvelege til slikt. På bloggen til Mathieu, ein engelsk tømrar, fann eg ein post som tar opp temaet på ein fin måte. På spørsmål frå meg postar han også mål på slike bukkar. Eg vel likevel å prøve med lågare bukkar enn han anbefaler. Dette ut frå at eg har sett mange gamle høvelbenkar som har arbeidshøgd på mellom 75 og 80 cm. Det finnast nokre tilsvarande plankar på bukkar som vert brukt av snikkarar som snikrar på japansk vis. Eg vart merksam på dette etter at eg hadde kome fram til utforming og mål på bukkane eg ville lage. Det er stor likskap og bruksområdet er det same.